Dnia 18.10.2021 r. na stronach Rządowego Centrum Legislacji opublikowano projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa (tzw. sygnalistów). Zasadniczym celem projektowanej ustawy jest wdrożenie do polskiego porządku prawnego przepisów tzw. Dyrektywy 2019/1937 z dn. 23.10.2019 r., obejmującej zbiór przepisów unijnych ustanawiających wspólne normy zapewniające odpowiedni poziom ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa UE.
Termin na wdrożenie unijnej dyrektywy upłynął 17.12.2021 r., jednak projekt ustawy nadal nie został skierowany do Sejmu. Obecnie trwa proces analizy uwag i opinii zgłoszonych do projektu ustawy.
Sygnaliści pod unijną ochroną
Dyrektywa 2019/1937 nakłada na państwa członkowskie obowiązek wdrożenia regulacji zapewniających ochronę osób zgłaszających naruszenia, w tym ustanowienia wewnętrznych procedur dokonywania zgłoszeń naruszeń objętych dyrektywą. Projektowane regulacje będą dotyczyć zarówno podmiotów z sektora publicznego, jak i prywatnego, obejmą również procedury dokonywania zgłoszeń do organów publicznych.
Kto zostanie objęty ochroną?
Projekt ustawy obejmie ochroną osoby dokonujące zgłoszenia informacji o naruszeniu prawa związanego z pracą, w tym uzasadnionego podejrzenia dotyczącego zaistniałego lub potencjalnego naruszenia prawa lub informacji dotyczącej próby ukrycia takiego naruszenia. Efektem przyjęcia projektu będzie uzyskanie przez sygnalistów istotnych narzędzi ochrony prawnej przed stosowanymi działaniami odwetowymi. Regulacja wprowadzi również ścieżki dokonywania wewnętrznych i zewnętrznych zgłoszeń o naruszeniach.
Gwarancje i środki prawne przewidziane w projekcie ustawy będą przysługiwały osobom fizycznym dokonującym zgłoszenia lub publicznego ujawnienia naruszenia, z uwzględnieniem osób innych niż pracownicy (m. in. osobom świadczącym pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej, przedsiębiorcom prowadzącym działalność gospodarczą jednoosobowo, akcjonariuszom lub wspólnikom, członkom organów osoby prawnej, wolontariuszom, stażystom).
Projekt rozszerza swoją ochronę również na rzecz osoby świadczącej pracę pod nadzorem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy. Ochrona zostanie zapewniona również osobom, których stosunek pracy już ustał lub osobom, które dopiero ubiegają się o zatrudnienie, w sytuacji gdy informacje o naruszeniu uzyskały w procesie rekrutacji lub negocjacji poprzedzających zawarcie umowy.
Nowe obowiązki dla pracodawców
Projekt ustawy wymusi istotne zmiany w zakresie wewnętrznych procedur. Do najważniejszych obowiązków pracodawcy wynikających z projektu będzie należeć ustanowienie regulaminu zgłoszeń wewnętrznych, określającego wewnętrzną procedurę zgłaszania naruszeń prawa. Regulamin zgłoszeń wewnętrznych pracodawca ustali po konsultacji z zakładową organizacją związkową lub przedstawicielami pracowników, wyłonionymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy. Ustanawiając wewnętrzną procedurę, pracodawca będzie zobowiązany do zapewnienia bezstronności weryfikacji zgłoszeń przez podmiot.
Obowiązkowi ustanowienia wewnętrznych procedur będą podlegały podmioty publiczne i prywatne, zatrudniające co najmniej 50 pracowników. Pracodawca będzie obowiązany zapewnić ochronę poufności tożsamości osoby dokonującej zgłoszenia, chyba że ujawnienie nastąpi za wyraźną zgodą zgłaszającego.
Zatrudnienie przez pracodawcę, u którego nie ustanowiono wewnętrznych procedur dokonywania zgłoszeń, nie wyłączy możliwości dokonania zgłoszenia w innym trybie, tj. zgłoszenia zewnętrznego, które będzie podlegało ochronie w tym samym zakresie.
Kiedy zaczną obowiązywać nowe przepisy?
W przypadku tych pracodawców z sektora prywatnego, którzy zatrudniają więcej niż 249 pracowników, projekt nie przewiduje okresu przejściowego. To już najwyższy czas na dostosowanie wewnętrznych procedur do wymogów projektowanej regulacji. Podmioty z sektora prywatnego zatrudniające co najmniej 50 pracowników zyskały więcej czasu na wdrożenie procedur. Zgodnie z opublikowaną wersją projektu miały one podlegać ustawie od 17.12.2023 roku. Jednak z treści opublikowanej odpowiedzi na uwagi dotyczące projektu wskazano, że przewidziane w pierwotnej wersji przepisy w zakresie vacatio legis ulegną modyfikacji.
Ministerstwo rozważa złagodzenie sankcji przewidzianych w projekcie ustawy
Proponowane regulacje przewidują szereg sankcji za podejmowanie działań sprzecznych z przepisami ustawy. Sankcjami objęte zostaną m. in. działania mające na celu utrudnianie dokonania zgłoszenia, podejmowanie działań odwetowych, naruszenie poufności sygnalisty, czy brak ustanowienia wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń. W projekcie ustawy wskazano, że dokonanie powyższych naruszeń zagrożone jest karą grzywny, ograniczenia lub pozbawienia wolności do lat trzech. Również w zakresie sankcji przewidywane jest złagodzenie przyjętych w projekcie rozwiązań. Projektodawca nie wskazał jednak szczegółów wprowadzanych zmian.
To jedynie niektóre z uwzględnionych uwag do projektu ustawy. Uzyskanie szczegółowych informacji w zakresie dokonanych modyfikacji będzie możliwe po zakończeniu procesu analizy zgłoszonych uwag i opracowaniu nowej wersji projektu.
Anna Muranowicz – Senior Associate
Accace Sp. z o.o. Warszawa
