Oświata w Polsce nie jest tylko zadaniem rządu. Konieczna jest również współpraca z samorządem. Subwencja oświatowa pochodząca z budżetu państwa czy dotacje państwowe, nie są jedynym źródłem finansowania zadań oświatowych. Zgodnie z polskim prawem zadania te powinny być finansowane również z dochodów własnych samorządów.
Wzrost nakładów na edukację
MEN sukcesywnie zwiększa nakłady na edukację. Przekazuje też samorządom duże kwoty na wydatki związane z reformą oraz doposażenia szkół w pracownie przedmiotowe. W latach 2016-2020 subwencja oświatowa wzrosła o 9,5 mld złotych. W samym 2020 r. nastąpił znaczący wzrost subwencji – kwota części oświatowej subwencji ogólnej na 2020 r. wzrosła prawie o 3 mld zł w stosunku do subwencji z 2019 r., tj. o 6,2 proc. Subwencja oświatowa w 2020 r. osiągnęła poziom prawie 50 mld zł (49,8 mld zł).
Jak wynika z danych Eurostat w 2017 roku Polska na edukację przeznaczała 4,9 proc. swojego PKB. Średnia w krajach UE wyniosła wówczas 4,7 proc. Już rok później, w 2018 nakłady na edukację wzrosły do 5 proc. PKB, lecz średnia w krajach członkowskich UE pozostała bez zmian.
Posiedzenie Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego z udziałem kierownictwa MEN
Dnia 15 września br. Minister Edukacji Narodowej Dariusz Piontkowski wspólnie z wiceministrami: Marzeną Machałek i Maciejem Kopciem uczestniczył w posiedzeniu Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu, podczas którego przedstawił dane dotyczące finansowania systemu oświaty w Polsce.
– Podczas spotkania rozmawialiśmy o finansach, o danych statystycznych. Przedstawiliśmy stronie samorządowej dane dotyczące subwencji. Pokazaliśmy, że subwencja na przestrzeni lat wyraźnie rośnie. Samorządowcy tego nie kwestionowali. Oczywiście była dyskusja o tym, czy skala tego wzrostu jest taka jaką samorządy by chciały. Widać jednak jasno, że subwencja rośnie i w roku 2020 wynosi prawie 50 mld zł – zaznaczył minister Dariusz Piontkowski podczas konferencji prasowej. Minister podkreślił, że subwencja rośnie, mimo, że z roku na rok zmniejsza się liczba uczniów.
Subwencja oświatowa jest głównym źródłem finansowania zadań oświatowych przez państwo, ale nie jedynym. Samorządy na finansowanie szkół mają również zapewnione dotacje oraz dochody własne, a te w ostatnich latach rosły.
Sytuacja finansowa samorządów
Dane empirycznie nie wskazują na to, aby finansowanie oświaty wpływało negatywnie na sytuację finansową jednostek samorządu terytorialnego lub utrudniało finansowanie innych zadań.
W 2019 r. dochody ogółem JST wzrosły o 26,7 mld zł, tj. 10,6% i wyniosły 278,5 mld zł. W porównaniu do roku 2018 była to kwota 251,8 mld zł. W 2019 o 11,8 mld zł wzrosły też dochody własne JST. Wzrost ten sięgał 9,5 proc. i osiągnął poziom 135,8 mld zł. W 2018 roku była to kwota 124 mld zł.
W 2019 r. dochody samorządów z PIT wzrosły w porównaniu do 2018 roku o 5,2 mld zł, tj. 10,3 proc. i wynoszą 56,1 mld zł. W 2019 r. dochody samorządów z tytułu udziału w podatku CIT wzrosły do 10,9 mld zł. Oznacza to wzrost o 1,2 mld zł w stosunku do 2018 r., tj. o 12,4%.
Pomimo zmniejszenia udziału samorządów w PIT i CIT w pierwszej połowie 2020 roku, łącznie dochody samorządów (subwencje oraz dochody z PIT i CIT) wzrosły w tym czasie o 2 proc. w porównaniu z rokiem poprzednim.
Dodatkowo samorządy mają możliwość kreowania własnej polityki oświatowej oraz swobodę w dysponowaniu finansami. Przykładem może być decyzja dużych samorządów o podwyższaniu wynagrodzenia nauczycielom ponad poziom minimalny wynikający z ustawy – Karta Nauczyciela i rozporządzenia określającego wysokość minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego. Potwierdzają to sprawozdania samorządów na temat wysokości wynagrodzeń. Wynika z nich, że szczególnie duże miasta wydatkują znacząco więcej na wynagrodzenia nauczycieli, niż są do tego zobligowane ustawowo. Zgodnie z przepisami ustawy – Karta Nauczyciela samorządy mogą wypłacać wyższe wynagrodzenia nauczycielom, ale muszą je sfinansować z dochodów własnych.
Dodatkowe wsparcie dla samorządów
Warto podkreślić, że dodatkowo samorządy otrzymują również kolejne środki finansowe w związku z epidemią COVID-19. To 12 mld zł na dopłaty do inwestycji lokalnych. Pieniądze przekazane przez rząd można wykorzystać na inwestycje związane ze szkołami i przedszkolami.
W ramach tarczy antykryzysowej wprowadzono rozwiązania dotyczące uelastycznienia gospodarowania środkami publicznymi w samorządach.
Wprowadzono też narzędzia wspierające ich finanse dotyczące m.in. równoważenia strony bieżącej budżetu samorządowego, reguły spłaty zadłużenia JST oraz zmiany zwiększające płynność finansową samorządów w okresie epidemii.
Warto wspomnieć również o dodatkowym wsparciu samorządów w postaci przekazania do szkół i placówek oświatowych środków ochrony. To ponad 50 mln maseczek i 5 mln litrów płynów do dezynfekcji, a także blisko 75 tys. termometrów bezdotykowych.
Materiały:
Źródło: Ministerstwo Edukacji Narodowej
