Składki ZUS w przypadku kilku tytułów do ubezpieczenia

1. Kilka różnych tytułów do ubezpieczeń społecznych w tym samym czasie

Wpływ na to, czy z danego tytułu podlegasz ubezpieczeniom społecznym, ma m.in. zakwalifikowanie wykonywanych czynności dla celów podatkowych.

Jeśli organ podatkowy uzna, że czynności wykonywane przez Ciebie w ramach umowy są dla celów podatkowych czynnościami wykonywanymi w ramach stosunku pracy (nie są czynnościami wykonywanymi w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej) oznacza to, że powinieneś być objęty obowiązkowo ubezpieczeniami społecznymi jako pracownik.

Natomiast w sytuacji, gdy oprócz umowy o pracę wykonujesz także czynności w ramach pozarolniczej działalności, następuje tzw. zbieg tytułów do ubezpieczeń społecznych. Wówczas podlegasz obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym jako pracownik. Natomiast obowiązek ubezpieczeń z tytułu działalności gospodarczej zależy od tego, czy z tytułu umowy o pracę masz zagwarantowane minimalne wynagrodzenie.

Podobnie jest, gdy organ podatkowy stwierdzi, że wykonywane przez Ciebie czynności są działalnością wykonywaną osobiście. Oznacza to, że nie są czynnościami wykonywanymi w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej. Gdy wykonujesz tylko umowę zlecenia, podlegasz obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym jako zleceniobiorca. Natomiast w sytuacji, gdy wykonujesz również czynności w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej – następuje zbieg tytułów. Szczegółowo opisujemy tę kwestię dalej.

Kiedy organ podatkowy uzna, że czynności wykonywane w ramach umowy są działalnością wykonywaną osobiście, mogą się pojawić wątpliwości odnośnie do rodzaju umowy. To, czy jest to umowa zlecenia, czy umowa o dzieło, ustalamy się na podstawie treści umowy oraz warunków świadczenia pracy i wypłaty wynagrodzenia.

Pozarolniczą działalność lub współpracę możesz prowadzić również, gdy masz ustalone prawo do emerytury lub renty. Posiadanie prawa do emerytury lub renty nie jest wprawdzie tytułem do ubezpieczeń społecznych, jednak wpływa na charakter i zakres tych ubezpieczeń z tytułu pozarolniczej działalności.

A. Pozarolnicza działalność (współpraca) i umowa o pracę

Spełniasz jednocześnie warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami społecznymi z tytułu stosunku pracy oraz z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności (współpracy)? Podlegasz tym ubezpieczeniom wyłącznie ze stosunku pracy, o ile:

• w umowie o pracę masz zagwarantowane co najmniej minimalne wynagrodzenie,
• podstawa wymiaru składek z tytułu stosunku pracy jest równa co najmniej minimalnemu wynagrodzeniu – jeśli nie masz zagwarantowanego minimalnego wynagrodzenia, ponieważ np. jesteś zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy.

B. Pozarolnicza działalność (współpraca) oraz „mały ZUS+” i umowa zlecenia

Poniższe zasady dotyczą Cię, jeśli prowadzisz pozarolniczą działalność i jednocześnie wykonujesz co najmniej jedną umowę zlecenia, agencyjną lub umowę o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.

Przedmiot umowy jest taki sam jak przedmiot prowadzonej działalności (współpracy)? Nie podlegasz ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywanej umowy ani obowiązkowo, ani dobrowolnie. Dotyczy to sytuacji, gdy np. prowadzisz biuro rachunkowe (jako działalność gospodarczą) i świadczysz usługi różnym zleceniodawcom.

Zasady tej nie stosujesz natomiast, jeśli w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej wykonujesz pracę na podstawie:

• umowy o zarządzanie przedsiębiorstwem,
• kontraktu menedżerskiego,
• umowy o podobnym charakterze (umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług).

Przychód uzyskiwany z takich umów stanowi dla celów podatkowych przychód z działalności wykonywanej osobiście. Umowa o zarządzanie jest traktowana jako tytuł do ubezpieczeń, a nie jako umowa wykonywana w ramach działalności pozarolniczej. Dlatego jeśli wykonujesz taką umowę, podlegasz ubezpieczeniom społecznym z jej tytułu. Gdy w ramach działalności wpisanej do CEIDG osiągasz przychody z działalności pozarolniczej (w rozumieniu przepisów podatkowych) oraz z kontraktu menedżerskiego, następuje zbieg tytułów do ubezpieczeń.

Ważne!
Aby można było traktować umowę zlecenia jako wykonywaną w ramach działalności gospodarczej, przychód z tej umowy musi być opodatkowany jako przychód z działalności gospodarczej.

• Działalność, dla której minimalną podstawę wymiaru składek stanowi 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego

Prowadzisz działalność i minimalna podstawa wymiaru składek wynosi dla Ciebie 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego? Oprócz tego wykonujesz umowę zlecenia lub równoważną? Obowiązkowo podlegasz ubezpieczeniom społecznym z tytułu tej działalności, jeżeli podstawa wymiaru składek z tytułu umowy zlecenia jest niższa od tych 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Możesz być dobrowolnie, na swój wniosek, objęty ubezpieczeniami również z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia.

Gdy podstawa wymiaru składek z tytułu umowy wynosi co najmniej 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia, możesz wybrać tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych: umowę albo działalność.

Ważne!
Kiedy podstawę wymiaru składek z tytułu umowy zlecenia stanowi przychód, w miesiącach, w których nie masz przychodu (np. nie dostajesz wynagrodzenia), obowiązkowe są dla Ciebie ubezpieczenia społeczne z tytułu działalności.

• Działalność gospodarcza, dla której najniższą podstawę wymiaru składek z tytułu działalności stanowi 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia albo indywidualnie ustalona kwota nie niższa niż 30% minimalnego wynagrodzenia i nie wyższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia

Prowadzisz działalność, a Twoja minimalna podstawa wymiaru składek ma jedną z poniższych wartości:

• 30% minimalnego wynagrodzenia – „preferencyjne składki”,
• indywidualnie ustalona kwota, która mieści się między 30% minimalnego wynagrodzenia a 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia (PPWM) – „mały ZUS+”.

Ponadto pracujesz na podstawie umowy zlecenia lub równoważnej.

W tej sytuacji obowiązkowo podlegasz ubezpieczeniom społecznym z obu tytułów: działalności i umowy zlecenia.

Wyjątek stanowi sytuacja, gdy podstawa wymiaru składek na te ubezpieczenia z tytułu prowadzenia działalności lub wykonywania umowy, z zachowaniem zasady kolejności powstawania tytułów, osiągnie kwotę minimalnego wynagrodzenia. Możesz jednak na bieżąco zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych.

Ważne!
Podlegasz ubezpieczeniom społecznym tylko z tytułu pozarolniczej działalności, kiedy prowadzisz działalność i spełniasz wszystkie poniższe warunki:

• zawarłeś umowę zlecenia lub równoważną,
• jesteś studentem lub uczniem szkoły ponadpodstawowej,
• nie ukończyłeś 26 lat.

Nie ma znaczenia Twoje obywatelstwo ani to, w jakim kraju studiujesz.

C. Pozarolnicza działalność (współpraca), umowa o pracę i umowa zlecenia

Równocześnie prowadzisz pozarolniczą działalność (współpracujesz) oraz pracujesz na podstawie umowy o pracę i umowy zlecenia, którą zawarłeś z innym podmiotem niż Twój pracodawca i której dla niego nie wykonujesz? Zwykle podlegasz obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym tylko z tytułu umowy o pracę.

Inaczej jest, jeżeli podstawa wymiaru składek na Twoje ubezpieczenia społeczne z tytułu stosunku pracy w przeliczeniu na miesiąc jest niższa od minimalnego wynagrodzenia. Wtedy podlegasz obowiązkowo tym ubezpieczeniom również z tytułu prowadzonej działalności (współpracy) lub umowy zlecenia.

To, który tytuł będzie drugim obowiązkowym tytułem do ubezpieczeń, ustalasz na podstawie obowiązującej Cię najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzonej działalności:

• Jeżeli podstawa musi wynosić co najmniej 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego a ta z tytułu umowy jest od niej niższa, drugim obowiązkowym tytułem do ubezpieczeń jest pozarolnicza działalność.
• Jeżeli podstawa musi wynosić co najmniej 30% minimalnego wynagrodzenia (w tym indywidualnie ustaloną kwotę, czyli „mały ZUS+”), obowiązek ubezpieczeń obejmuje dodatkowo i działalność, i umowę zlecenia. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy podstawa wymiaru z tytułu, który rozpoczął się jako pierwszy, osiąga co najmniej kwotę minimalnego wynagrodzenia.

Równocześnie prowadzisz pozarolniczą działalność (współpracujesz) i pracujesz na podstawie umowy o pracę oraz umowy zlecenia z własnym pracodawcą? Przychód z takiej umowy traktujemy jak przychód ze stosunku pracy. Obowiązek ubezpieczeń społecznych z tytułu działalności zależy wtedy od tego, jaka jest łączna podstawa z tytułu stosunku pracy oraz umowy zlecenia. Jeżeli podstawa ta w przeliczeniu na miesiąc jest niższa od minimalnego wynagrodzenia, musisz opłacać składki na ubezpieczenia społeczne także z tytułu działalności (współpracy).

W tym przypadku ubezpieczenia społeczne są obowiązkowe zarówno z tytułu umowy o pracę, jak i umowy zlecenia. Nie ma znaczenia wysokość podstawy ze stosunku pracy. Zleceniobiorcę traktujemy bowiem w takich przypadkach jak pracownika – zgodnie z ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych.

Kiedy prowadzisz działalność gospodarczą i w jej ramach wykonujesz umowę zlecenia zgodną z przedmiotem działalności, a umowę tę zawarłeś z pracodawcą, to drugim tytułem do ubezpieczeń społecznych po stosunku pracy jest działalność gospodarcza. (Musisz przy tym uwzględnić nasze wcześniejsze wyjaśnienia).

D. Kilka rodzajów pozarolniczej działalności

Prowadzisz kilka rodzajów pozarolniczej działalności? Ubezpieczenia społeczne są obowiązkowe tylko z jednego, wybranego przez Ciebie rodzaju działalności. Z tytułu pozostałych rodzajów działalności nie obejmiemy Cię ubezpieczeniami.

E. Współpraca z kilkoma osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność lub korzystającymi z „ulgi na start”

Spełniasz warunki, aby objąć Cię ubezpieczeniami społecznymi z tytułu współpracy z kilkoma osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność lub korzystającymi z „ulgi na start”? Podlegasz ubezpieczeniom obowiązkowo z tego tytułu, który powstał najwcześniej. Z pozostałych tytułów możesz być objęty ubezpieczeniami dobrowolnie, jeśli złożysz wniosek. Przysługuje Ci również prawo do zmiany tytułu ubezpieczeń.

F. Pozarolnicza działalność (współpraca) i bycie duchownym

Spełniasz warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami społecznymi zarówno z tytułu pozarolniczej działalności (współpracy) innej niż pozarolnicza działalność gospodarcza, jak i z tytułu bycia duchownym? Obowiązkowo obejmiemy Cię ubezpieczeniami z tego tytułu, który powstał wcześniej. Możesz jednak na swój wniosek zostać objęty ubezpieczeniami społecznymi z drugiego tytułu lub zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń.

Ważne!
Jeżeli jesteś duchownym i prowadzisz jednocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą, obowiązkowo podlegasz ubezpieczeniom społecznym z tytułu tej działalności.

G. Pozarolnicza działalność (współpraca) i urlop wychowawczy albo zasiłek macierzyński

Prowadzisz pozarolniczą działalność (współpracujesz) i jednocześnie spełniasz warunki, aby objąć Cię obowiązkowo ubezpieczeniami społecznymi z tytułu zasiłku macierzyńskiego? Obowiązkowo podlegasz ubezpieczeniom społecznym z tytułu tego zasiłku. Na Twój wniosek możemy objąć Cię ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności lub współpracy.

Ważne!
Zasady te obowiązują także wtedy, jeśli masz ustalone prawo do emerytury lub renty.

Jesteś na urlopie wychowawczym i jednocześnie prowadzisz pozarolniczą działalność (współpracujesz)? Podlegasz ubezpieczeniom społecznym z tytułu działalności (współpracy).

H. Pozarolnicza działalność (współpraca) i pozostawanie w stosunku służbowym

Nie podlegasz obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym obowiązkowo, jeżeli prowadzisz działalność i jednocześnie jesteś w stosunku służby jako żołnierz zawodowy lub funkcjonariusz:

• Policji,
• Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu,
• Straży Granicznej,
• Państwowej Straży Pożarnej,
• Służby Więziennej,
• Służby Ochrony Państwa,
• Służby Celno-Skarbowej,
• Straży Marszałkowskiej.

Możesz dobrowolnie zgłosić się do ubezpieczeń społecznych z tytułu działalności (współpracy).

I. Pozarolnicza działalność oraz „mały ZUS+” i praca nakładcza

• Działalność, dla której minimalną podstawę wymiaru składek stanowi 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego

Prowadzisz działalność i minimalna podstawa wymiaru składek wynosi dla Ciebie 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Oprócz tego wykonujesz pracę nakładczą.

Podstawa wymiaru składek z tytułu umowy o pracę nakładczą jest niższa od Twojej minimalnej podstawy z działalności? Podlegasz obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu działalności.

Twoja podstawa wymiaru składek jako wykonawcy wynosi co najmniej tyle, ile Twoja minimalna podstawa z działalności? Możesz wybrać, z jakiego tytułu będziesz ubezpieczony obowiązkowo.

• Działalność gospodarcza, dla której najniższą podstawę wymiaru składek z tytułu działalności stanowi 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia albo indywidualnie ustalona kwota nie niższa niż 30% minimalnego wynagrodzenia i nie wyższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia

Opłacasz składki od podstawy wymiaru równej 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia albo od kwoty ustalonej indywidualnie? Obowiązkowo podlegasz ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z obu tytułów: działalności gospodarczej i pracy nakładczej.

Z obu tytułów podlegasz ubezpieczeniom również wtedy, gdy z tytułu działalności zadeklarujesz kwotę niższą niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego.

Natomiast jeśli z tytułu działalności zadeklarujesz podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w wysokości co najmniej 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, obowiązkowe są dla Ciebie ubezpieczenia społeczne z tego tytułu. Gdy podstawa wymiaru składek z tytułu umowy o pracę nakładczą także wynosi co najmniej 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przysługuje Ci wybór/zmiana tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych.

J. Przykłady innych zbiegów tytułów ubezpieczeń

Prowadzisz działalność gospodarczą lub (współpracujesz) i równocześnie jesteś rolnikiem? Podlegasz ubezpieczeniu społecznemu rolników, o ile spełniasz warunki określone w art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Prowadzisz działalność (współpracujesz) i jednocześnie jesteś członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych? Podlegasz ubezpieczeniom społecznym na takich samych zasadach jak osoba, która prowadzi pozarolniczą działalność (współpracuje) i jest pracownikiem [zob. pkt A].

Prowadzisz działalność (współpracujesz) i równocześnie jesteś posłem lub senatorem pobierającym uposażenie? Obejmiemy Cię ubezpieczeniami z tego tytułu, który powstał wcześniej. Możesz dobrowolnie zgłosić się do ubezpieczeń również z drugiego tytułu lub zmienić tytuł ubezpieczeń.

Prowadzisz działalność (współpracujesz) i pobierasz stypendium sportowe? Podlegasz ubezpieczeniom społecznym tylko z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności (współpracy).

Prowadzisz działalność (współpracujesz) i pobierasz zasiłek socjalny bądź świadczenie socjalne? Podlegasz ubezpieczeniom społecznym na takich samych zasadach jak osoba, która prowadzi działalność (współpracuje) i jest pracownikiem [zob. pkt A].

Prowadzisz działalność i jednocześnie pobierasz wynagrodzenie w okresie korzystania ze świadczenia górniczego albo w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie? Podlegasz ubezpieczeniom społecznym na takich samych zasadach jak osoba, która prowadzi działalność (współpracuje) i jest pracownikiem [zob. pkt A].

Prowadzisz działalność (współpracujesz) i jednocześnie odbywasz służbę zastępczą lub jesteś żołnierzem niezawodowym w służbie czynnej? Ubezpieczeniom społecznym podlegasz tylko z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności (współpracy).

K. Pozarolnicza działalność i prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy

Prowadzisz pozarolniczą działalność gospodarczą i masz ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy? Do czasu ustalenia prawa do emerytury obowiązkowo podlegasz ubezpieczeniom społecznym z tytułu działalności.

Nie ma znaczenia, jeśli masz uprawnienia do innej renty albo pobierasz inną rentę. Istotne jest tylko to, że ustaliliśmy prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, a nie to, czy ją pobierasz.

Ważne!
Zasada ta Cię nie dotyczy, jeśli jesteś w jednej z następujących sytuacji:

• prowadzisz pozarolniczą działalność gospodarczą i masz ustalone prawo do renty innej niż renta z tytułu niezdolności do pracy,
• masz ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy i prowadzisz pozarolniczą działalność inną niż pozarolnicza działalność gospodarcza,
• masz ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy i współpracujesz przy prowadzeniu pozarolniczej działalności bądź z osobami korzystającymi z „ulgi na start”,
• pobierasz rentę rodzinną, ale nie masz równocześnie ustalonego prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy,
• masz ustalone prawo np. do wojskowych czy policyjnych rent inwalidzkich przyznawanych z tytułu niezdolności do służby czy rent rolniczych z tytułu niezdolności do pracy, o których mowa w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników.

W takich przypadkach z tytułu działalności (współpracy) podlegasz ubezpieczeniom społecznym dobrowolnie.

L. Pozarolnicza działalność (współpraca) i prawo do emerytury lub renty

Prowadzisz pozarolniczą działalność lub współpracujesz i masz ustalone prawo do emerytury lub renty? Możesz dobrowolnie zgłosić się do ubezpieczeń społecznych z tytułu działalności – pamiętajmy jednak o wyjątkach, które wskazaliśmy poprzednim podrozdziale [zob. pkt K].

Prowadzisz pozarolniczą działalność (współpracujesz) i jednocześnie pracujesz na podstawie umowy o pracę oraz masz ustalone prawo do emerytury lub renty? Podlegasz obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu stosunku pracy. Z tytułu pozarolniczej działalności (współpracy) możesz zgłosić się do ubezpieczeń społecznych dobrowolnie, niezależnie od tego, ile wynosi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu stosunku pracy.

Jednocześnie prowadzisz pozarolniczą działalność (współpracujesz) i masz ustalone prawo do emerytury lub renty oraz jesteś zatrudniony na podstawie umowy zlecenia? Obowiązkowe są dla Ciebie ubezpieczenia społeczne z tytułu umowy zlecenia. Z tytułu działalności możesz zgłosić się do ubezpieczeń dobrowolnie.

Masz prawo do emerytury lub renty i prowadzisz pozarolniczą działalność oraz jednocześnie wykonujesz pracę na podstawie umowy zlecenia w ramach prowadzonej przez siebie działalności? Z tytułu działalności możesz zgłosić się do ubezpieczeń dobrowolnie. Z tytułu umowy zlecenia nie podlegasz ubezpieczeniom ani obowiązkowo, ani dobrowolnie.

Masz ustalone prawo do emerytury lub renty i wykonujesz pracę na podstawie umowy o zarządzanie przedsiębiorstwem, kontraktu menedżerskiego lub umowy o podobnym charakterze (umowy zlecenia, umowy o świadczenie usług), której przedmiot jest taki sam jak prowadzonej pozarolniczej działalności? W zakresie opłacania podatku dochodowego przychód z takich umów stanowi przychód z działalności wykonywanej osobiście. Umowa o zarządzanie jest traktowana jako tytuł do ubezpieczeń a nie jako umowa wykonywana w ramach działalności pozarolniczej. Dlatego podlegasz ubezpieczeniom społecznym z tytułu tej umowy.

Masz ustalone prawo do emerytury lub renty a w ramach wpisu do CEIDG osiągasz przychody z działalności pozarolniczej (w rozumieniu przepisów podatkowych) i jednocześnie przychody z wykonywania kontraktu menedżerskiego? Następuje zbieg tytułów do ubezpieczeń. W takiej sytuacji ze względu na ustalone prawo do emerytury lub reny podlegasz obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu kontraktu menedżerskiego. Do ubezpieczeń z tytułu działalności możesz zgłosić się dobrowolnie.

Ważne!

• Kiedy rozstrzygamy zbieg działalności i prawa do emerytury lub renty, uwzględniamy także prawo do emerytury lub renty z tytułu zagranicznych ubezpieczeń społecznych bądź zaopatrzenia emerytalnego.
• Nie uznamy Cię za osobę, która ma ustalone prawo do renty, jeśli pobierasz rentę na podstawie przepisów prawa cywilnego (np. rentę wyrównawczą) albo rentę socjalną na podstawie ustawy o rencie socjalnej.

Jaki jest zakres ubezpieczeń

Prowadzenie pozarolniczej działalności lub współpraca nie jest dla Ciebie jedynym tytułem do ubezpieczeń społecznych? Podlegasz ubezpieczeniom albo obowiązkowo, albo dobrowolnie.

Jeżeli ubezpieczenia społeczne są dla Ciebie obowiązkowe, podlegasz obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu. Do ubezpieczenia chorobowego możesz się zgłosić dobrowolnie.

Jeżeli natomiast ubezpieczeniom podlegasz dobrowolnie, w przypadku przystąpienia do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, obejmiemy Cię również ubezpieczeniem wypadkowym. W ogóle nie podlegasz ubezpieczeniu chorobowemu.

Zasady przystąpienia i ustawania dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych są takie same jak opisane w tym rozdziale w odniesieniu do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.

źródło: ZUS