Prawo pracy chroni pracujących bez względu na sezon

Mobilni pracownicy sezonowi mają takie samo prawo do uczciwych warunków pracy oraz takie same prawa pracownicze i socjalne jak pracownicy lokalni. Tymczasowy charakter ich pracy powoduje, że są bardziej narażeni na niepewne warunki pracy, oszustwa i nadużycia. Dodatkowo pandemia Covid-19 pogorszyła sytuację pracowników sezonowych i naraziła ich na zachorowania.

Lato to okres wzmożonych prac sezonowych, zwłaszcza w rolnictwie, gastronomii i hotelarstwie. Wiele takich prac wykonują coraz liczniej przybywający do naszego kraju cudzoziemcy. W celu legalnego wykonywania prac zakwalifikowanych prawnie jako sezonowe cudzoziemiec spoza Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii ma obowiązek posiadać zezwolenie na pracę sezonową oznaczone literą „S”.

Zezwolenie na pracę sezonową cudzoziemca (typu „S”) jest wymagane, jeśli będzie on świadczył pracę w ramach rodzajów działalności gospodarczej według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), z którymi przepisy prawa łączą wykonywanie pracy sezonowej. Określono je w rozporządzeniu Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 grudnia 2017 r. w sprawie podklas działalności według PKD, w których wydawane są zezwolenia na pracę sezonową cudzoziemca (znowelizowanym z dniem 25 września 2018 r.).

Są to wybrane rodzaje działalności w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, a także zakwaterowania i usług gastronomicznych, tj.:

• 21 podklas w sekcji A: Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo;
• 3 podklasy w sekcji I: Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi.

Zezwolenie na pracę sezonową cudzoziemca wydaje starosta właściwy ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania pracodawcy, po złożeniu przez niego pisemnego wniosku według urzędowego wzoru (w postaci papierowej lub elektronicznej) i innych wymaganych dokumentów oraz dokonaniu obowiązkowej wpłaty w wysokości 30 zł. Organem odwoławczym od decyzji starosty jest minister właściwy do spraw pracy.

Cudzoziemiec wykonujący pracę uznaną za sezonową musi legalnie przebywać na terytorium Polski. Wiza wydana w celu wykonywania pracy sezonowej jest oznaczona symbolem „05b”. Dopuszczalne są także dokumenty pobytowe wydane w innym celu, jednak z wyłączeniem pobytu o charakterze turystycznym (wiza „01”) oraz w celu korzystania z ochrony czasowej (wiza „20”). Do świadczenia pracy sezonowej cudzoziemcy z uprawnionych państw mogą również wykorzystać pobyt w ruchu bezwizowym (ograniczony do 90 dni w ciągu każdych 180 w całej strefie Schengen). Jednakże między innymi w przypadku obywateli Ukrainy, Mołdawii i Gruzji do tego celu wymagane jest posiadanie paszportu biometrycznego.

Od momentu wjazdu cudzoziemca do Polski do chwili wydania przez starostę zezwolenia na pracę sezonową może upłynąć trochę czasu. Przepisy umożliwiają jednak podjęcie pracy przez cudzoziemca jeszcze przed wydaniem zezwolenia. Pracę na warunkach określonych w zaświadczeniu o wpisie wniosku o wydanie zezwolenia do ewidencji wniosków uważa się bowiem za legalną: od dnia, w którym pracodawca przedstawił staroście kopię ważnego dokumentu pobytowego cudzoziemca oraz złożył oświadczenie o jego zgłoszeniu się w celu wykonywania pracy – do dnia doręczenia decyzji starosty w sprawie zezwolenia na pracę sezonową.

Ułatwieniem dla pracodawców jest to, że zezwolenie na pracę sezonową nie określa stanowiska lub rodzaju pracy wykonywanej przez cudzoziemca. Wobec tego pracodawca może powierzać cudzoziemcowi wszystkie rodzaje prac uznanych przez prawo za sezonowe, które występują w jego firmie, w ramach podklas PKD wymienionych w rozporządzeniu Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Cudzoziemcowi posiadającemu zezwolenie na pracę sezonową można wyjątkowo powierzyć pracę innego rodzaju niż praca uznana za sezonową, gdy są spełnione łącznie następujące warunki:

1. cudzoziemiec jest obywatelem Ukrainy, Białorusi Rosji, Mołdawii, Gruzji lub Armenii;
2. okres wykonywania innej pracy nie przekracza łącznie 30 dni w ciągu ważności zezwolenia;
3. pracodawca wypłaca cudzoziemcowi wynagrodzenie nie niższe niż określone w wydanym dla niego zezwoleniu;
4. cudzoziemiec nie wykonuje pracy w charakterze pracownika tymczasowego.

Jeżeli (pomimo braku takiego prawnego obowiązku) pracodawca zapewnia zakwaterowanie cudzoziemcowi pracującemu na podstawie zezwolenia na pracę sezonową, który wjechał do Polski w celu wykonywania takiej pracy (na podstawie wizy „05b” lub w ruchu bezwizowym), to wówczas pracodawca jest zobowiązany zawrzeć z cudzoziemcem odrębną umowę w formie pisemnej określającą warunki najmu lub użyczenia kwatery mieszkalnej. Powinna to być oddzielna umowa od umowy o pracę lub cywilnoprawnej, na podstawie której cudzoziemiec wykonuje pracę. Przed podpisaniem umowy najmu lub użyczenia kwatery mieszkalnej pracodawca ma obowiązek przedstawić cudzoziemcowi tłumaczenie tej umowy na język dla niego zrozumiały. Niedopełnienie obowiązku zawarcia z cudzoziemcem na piśmie odrębnej umowy najmu lub użyczenia kwatery mieszkalnej bądź obowiązku przedstawienia cudzoziemcowi przed podpisaniem tej umowy jej tłumaczenia na język zrozumiały dla cudzoziemca jest wykroczeniem zagrożonym karą grzywny od 200 zł do 2000 zł. Ponadto czynsz najmu kwatery mieszkalnej nie może być potrącany z wynagrodzenia cudzoziemca. Postanowienia umowy przewidujące możliwość automatycznego potrącenia czynszu z jego wynagrodzenia są nieważne.

Rodzaj umowy, na podstawie której konkretny cudzoziemiec może wykonywać pracę uznaną przez prawo za sezonową, określa wydane dla niego zezwolenie na pracę typu „S”. Jedną z takich umów może być umowa o pomocy przy zbiorach. Jest to wprowadzony od 18 maja 2018 r. nowy rodzaj umowy, który ma zastosowanie w rolnictwie, dostępny również dla cudzoziemców. Z przepisów wynika, że umowa o pomocy przy zbiorach jest umową cywilnoprawną – wykonywanie czynności na podstawie takiej umowy nie stanowi zatrudnienia w rozumieniu Kodeksu pracy, a w zakresie nieobjętym ustawą z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, gdzie została uregulowana ta umowa, stosuje się do niej przepisy Kodeksu cywilnego.

Przez nawiązanie umowy o pomocy przy zbiorach pomocnik rolnika zobowiązuje się do świadczenia pomocy przy zbiorach produktów rolnych, tj. chmielu, owoców, warzyw, tytoniu, ziół i roślin zielarskich, w określonym miejscu w gospodarstwie rolnika i przez określony czas, a rolnik do zapłaty umówionego wynagrodzenia za świadczoną pomoc. Umowę o pomocy przy zbiorach zawiera się na piśmie przed rozpoczęciem pracy. Umowy tego rodzaju mogą być zawierane przez obywateli polskich, a także przez cudzoziemców, którzy są uprawnieni do wykonywania pracy na terytorium RP na podstawie art. 87 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy lub są zwolnieni na podstawie przepisów szczególnych z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę.

Pomocnik rolnika to osoba pełnoletnia, z którą rolnik zawarł umowę o pomocy przy zbiorach. Osoba taka podlega ubezpieczeniom społecznym rolników (w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego), tzn. ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu, jednak w zakresie ograniczonym wyłącznie do jednorazowego odszkodowania z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu albo śmierci wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej. Rolnik zgłasza do ubezpieczenia swojego pomocnika w ciągu 7 dni od dnia zawarcia umowy o pomocy przy zbiorach, lecz nie później niż przed upływem okresu, na który została zawarta ta umowa. Składkę na ubezpieczenie za pomocnika rolnika należną za dany miesiąc opłaca rolnik w terminie do 15. dnia następnego miesiąca.

Łączny czas świadczenia pracy na podstawie umów o pomocy przy zbiorach zawartych przez jednego pomocnika rolnika nie może przekroczyć 180 dni w roku kalendarzowym. Pomocnik rolnika przed zawarciem umowy o pomocy przy zbiorach składa oświadczenie o liczbie dni w danym roku kalendarzowym, przez jakie świadczył pomoc na podstawie takich umów zawartych z innymi rolnikami.

PIP